دوتار
دوتار یکی از سازهای مضرابی موسیقی ایرانی است که همانگونه که از نام آن برمیآید، دارای ۲ سیم (تار) است. این ساز را معمولاً با مضراب نمینوازند و با ناخن، زخمه میزنند.
دوتار پیشینهای چند هزار ساله دارد و میتوان آن را مادر تنبور و سهتار محسوب کرد. امروزه حوزههای نواختن دوتار عبارتند از شمال خراسان در شهرهای بجنورد، اسفراين، شيروان، درگز و قوچان و جنوب و شرق خراسان در شهرهای بیرجند، قائنات، تربت جام،كاشمر، باخرز، خواف و سرخس و نواحی ترکمننشین شمال شرق از جمله استان گلستان و بخش علی آباد کتول همچنین برخی مناطق استان مازندران . این ساز در نواحی مختلف، با اندکی تغییر در شکل و نحوه نوازندگی دیده میشود . انواع دوتار در محدوده مرزهای جغرافیایی ایران به «دوتار خراسان» با دو گونه شمال و جنوب، «دوتار ترکمن» و «دوتار مازندران» تقسیم می شود.
ساختمان ساز
دوتار دارای کاسهای گلابیشکل و دستهای نسبتاً دراز و ۲ رشته سیم (تار) است. طول دستهٔ آن حدود ۶۰ سانتیمتر و کل ساز حدود ۱ متر است. قسمت گلابیشکل این ساز از چوب درخت شاهتوت و دستهٔ آن از چوب زردآلو یا درخت گردو ساخته میشود. در قدیم به جای سیم از ابریشم استفاده میشد. طبق نظر حاج حسین ، براي سيم بم هشت لا و براي سيم زير شش لا نخ ابريشم را به هم مي-تابيدند. حاج حسین ایدهآل صداگیری از ساز را نواختن با ابریشم می دانست، چرا که عقیده داشت زبان ساز یا سیم که در قدیم از ابریشم ساخته می شد، باید از جنس خود ساز (:چوب توت) باشد . حاجی قربان سلیمانی سیم زیر دوتار خود را مؤنث (: زن) و سیم بم را مذکر (: مرد) توصیف میکند. او، علاوه بر این، سیم زیر را به حضرت آدم و بم را به حوا نسبت میدهد.استفاده از تارهای ابریشمی به جای سیم فلزی نیز در شمال خراسان و در نواحی ترکمن نشین رایج بودهاست.[۴]
کوک دوتار خراسان
دوتار در شمال خراسان با نسبت چهارم و پنجم کوک میشود. با کوک ترکی میتوان نغماتی همچون گرایلی، شاختا، نالش، دوستمحمد و غریب و با کوک کردی آهنگهای اللهمزار، لو، درنا و جعفرقلی را اجرا کرد.
نوازندگان دوتار
از سرشناسترین نوازندگان پیشین دوتار، حاج قربان سلیمانی، عباسقلی رنجبر، نظرلی محجوبی، محمدحسین یگانه، الیاقلی یگانه و از نوازندگان فعلی دکتر مجید تکه، علیرضا سلیمانی و عثمان محمدپرست را میتوان نام برد.